دوز دریافتی از منابع پرتو پزشکی
چهرۀ زرد مرا بین و مرا هیچ مگو
درد بی حد بنگر، بهر خدا هیچ مگو
دل پر خون بنگر، چشم چو جیحون بنگر
هر چه بینی بگذر، چون و چرا هیچ مگو
دی خیال تو بیامد به در خانۀ دل
در بزد، گفت:«بیا، در بگشا، هیچ مگو.»
دست خود را بگزیدم که «فغان از غم تو.»
گفت:«من آن تو ام، دست مخا، هیچ مگو.»
...
"حضرت مولانا"
مقدمه
تشعشع دریافتی در تصویر برداری های پزشکی معمولا شدت کمی دارند و همیشه به خاطر مزایا و دقت تشخیص شان قابل توجیه اند. تاکنون دلیل مستند و محکمی برای صدمه رسان بودن پرتو های عکس برداری رادیولوژیکی یافت نشده است.
استفاده های درمانی از پرتوها ، طبیعتا نیازمند دریافت میزان بیشتری از پرتو هاست و پزشکان باید فواید و مضرات آن را برای بیمار محاسبه کند. در کاربرد های تشخیصی ، ما فقط مدل های تئوریکی را که بیانگر خطر سرطان هستند را داریم ، اما این مدل ها همگی نتایج برون یابی تشعشع های زیاد به تشعشع های کم هستند و بیانگر قطعی وارد آوردن صدمه به بدن نیستند. این تشعشع ها معمولا در حد پرتو هایی هستند که به طور عادی و روزمره در محیط اطراف ما وجود دارند ، همچنین بر مزایای فراوان این آزمایش ها نیز باید تاکید کرد.
دوز های تابشی استاندارد برای بسیاری از روش های تشخیصی پزشکی تخمین زده شده است. ارائه دز دقیق تابشی در پرتو درمانی غیر ممکن است، چون باید به صورت مورد به مورد بررسی شود. دز های داده شده در جداول زیر برای برخی روشهای تشخیصی و درمانی عمومی داده شده است. باید توجه داشت که این دوز ها به صورت نوعی می باشند و ممکن است بسته به عمر یا کارخانه سازنده دستگاه (در مورد دستگاه های تشخیصی و درمانی) ، روش های مطالعاتی (در مورد دستگاه هایی که نیاز به تنظیم دارند) متغیر باشد.
دوزهای نمونه از آزمایشات تشخیصی رادیولوژی
لازم به ذکر است ، برای مقایسه با جدول زیر ، ما سالانه حدود 300mrem (3mSv) دوز از محیط اطراف دریافت می کنیم.
|
عکسبرداری ساده اشعه X (رادیوگرافی) | |
|
یک عکس از: |
دوز معادل, mrem (mSv) |
|
جمجمه(از مقابل یا پشت) |
3 (0.03) |
|
جمجمه(از کنار) |
1 (0.01) |
|
قفسه سنه(از مقابل) |
2 (0.02) |
|
قفسه سینه(از کنار) |
4 (0.04) |
|
قفسه سینه(از مقابل وکنار) |
6 (0.06) |
|
ستون فقرات(از مقابل) |
40 (0.4) |
|
ستون فقرات(از کنار) |
30 (0.3) |
|
کمر(مقابل) |
70 (0.7) |
|
کمر(کنار) |
30 (0.3) |
|
شکم(مقابل) |
70 (0.7) |
|
شکم(کنار) |
53 (0.53) |
|
لگن فوقانی(کنار) |
70 (0.7) |
|
لگن تحتانی |
83 (0.83) |
|
عکسبرداری از دندان |
0.4 (0.004) |
|
مفاصل |
6 (0.06) |
|
| |
|
آزمایش کامل |
دوز معادل, mrem (mSv) |
|
عکسبرداری پیلوگرام(توسط تزریق) از کلیه(با 6 عکس) |
250 (2.5) |
|
باریوم خوراکی (24 عکس در 106 ثانیه فلوروسکپی) |
150 (1.5) |
|
سی تی اسکن مغزی |
200 (2.0) |
|
سی تی اسکن قفسه سینه |
800 (8.0) |
|
سی تی اسکن شکم |
1,000 (10) |
|
سی تی اسکن لگن |
1,000 (10) |
|
سی تی اسکن سر و سینه |
1,110 (11) |
|
PTCA(مطالعات قلب) |
750-5,700 (7.5-57) |
|
آنژیوگرافی کرونر قلب |
460-1,580 (4.6-15.8) |
|
ماموگرافی |
13 (0.13) |
|
کمر |
180 (1.8) |
|
ستون فقرات کمری |
140 (1.4) |
|
گردن |
27 (0.27) |
جدول زیر نیز دز معادل را برای رادیو دارو ها نشان می دهد:
|
| |||
|
نوع اسکن |
اکتیویته mCi (MBq) |
رادیو دارو |
دوز موثر, mrem (mSv) |
|
مغز |
20 (740) |
99m+Tc DTPA |
650 (6.5) |
|
مغز |
50 (1,850) |
15O water |
170 (1.7) |
|
مغز |
20 (740) |
99mTc HMPAO |
690 (6.9) |
|
صفرا |
5 (185) |
99mTc SCO |
370 (3.7) |
|
مغز استخوان |
20 (740) |
99mTc MDP |
440 (4.4) |
|
ریه (تزریقی یا تنفسی) |
5 & 10 |
99mTc MAA & 133Xe |
150 (1.5) |
|
کلیه |
20 (740) |
99mTc DTPA |
310 (3.1) |
|
کلیه |
20 (740) |
99mTc MAG3 |
520 (5.2) |
|
تومور |
3 (110) |
67Ga |
1,220 (12.2) |
|
قلب |
30 (1,100) |
99mTc sestimibi |
890 (8.9) |
|
30 (1,100) |
99mTc pertechnetate |
1,440 (14.4) | |
|
قلب |
2 (74) |
201Tl chloride |
1,700 (17) |
|
30 (1,100) |
99mTc tetrofosmi |
845 (8.45) | |
|
موارد دیگر |
10 (370) |
18F FDG |
700 (7.0) |
زنان باردار یا شیرده
برای زنان باردار و یا شیرده مواردی وجود دارد که باید به آن توجه کنند.
جنین در حال رشد نسبت به پرتو و تشعشع بسیار حساس است. اگر یک آزمایش که در آن از تشعشع استفاده می شود را بتوان به تاخیر انداخت و یا آن را با شیوه های دیگر جایگزین کرد ، بسیار مناسب خواهد بود. اما در مورد مطالعات پرتو درمانی حکم واحد ی را نمی توان صادر کرد، چون گاهی ممکن است ضروری باشد. در مورد داروهای تزریقی برای تشخیص یا درمان رادیویی برای زنان شیرده ، باید احتیاط کرد ، چون ممکن است رادیوداروی تزریقی با شیر ترکیب شود و از آنجا به بدن کودک راه یابد.
دوز برخی داروهای مهم هسته ای که به جنین تشعشع می رساند در زیر آمده است:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
جدول زیر دوز تابشی رسیده به جنین را در زمان های 0و3و6و9 ماهگی بارداری برای تابش های معمولی نشان می دهد.
|
دوز تخمینی رسیده به جنین برای قرار گرفتن در معرض تشعشعات مختلف |
|||||
|
نوع عکس |
دوز رسیده به جنین mrem, (mSv) |
| |||
|
اوایل بارداری |
ماه سوم |
ماه ششم |
ماه نهم |
| |
|
لگن (از جلو) |
144 (1.44) |
131 (1.31) |
127 (1.27) |
157 (1.57) |
|
|
لگن (از عقب) |
40 (0.40) |
16 (0.16) |
232 (2.32) |
100 (1.00) |
|
|
لگن(از کنار) |
53 (0.53) |
32 (0.32) |
48 (0.48) |
52 (0.52) |
|
|
ستون فقرات (قسمت سینه ای) |
1.8 (0.018) |
1.1 (0.011) |
6.9 (0.069) |
13 (0.13) |
|
|
ستون فقرات(از کنار) |
0.6 (0.006) |
0.6 (0.006) |
1.7 (0.017) |
3.2 (0.032) |
|
|
ستون فقرات کمری(از عقب) |
225 (2.25) |
197 (1.97) |
394 (3.94) |
926 (9.26) |
|
|
ستون فقرات کمری(از کنار) |
113 (1.13) |
62 (0.62) |
84 (0.84) |
85 (0.85) |
|
در مورد زنان شیرده که رادیو دارو دریافت می کند ، در مجله Journal of Nuclear Medicine تشعشع رسیده به کودک شیرخوار محاسبه شده است. که برخی از آنها در زیر آمده است:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
* |
|
"خیر" به معنی عدم نیاز به قطع شیردهی است که ملاک پایین تر بودن دوز معادل از 1mSv است.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
دز در رادیو تراپی
در رادیوتراپی، دوزهای خیلی زیادی برای درمان سرطان تابش می شود که این دوز زیاد برای از بین بردن بافت های نا سالم است ولی نباید به حدی باشد که به بافت های سالم صدمه بزند. وقتی پرتو از خارج تابیده شود، باید این پرتو های کانونی شوند تا فقط بافت ناسالم مورد تابش قرار گیرد و به بافت های دیگر صدمه نزند. گاهی نیز ممکن است منابع رادیواکتیو در داخل بدن قرار گیرند که می تواند به وسیله نشاندار کردن مولکول های خاصی در بدن باشد. محاسبه دز در این حال کار مشکلی خواهد بود و به مطالعات بسیار دقیق نیاز دارد.
منبع انگلیسی:
http://www.hps.org/hpspublications/articles/dosesfrommedicalradiation.html
می ده گزافه ساقیا،