زان ازلی نور که پرورده اند، در تو زیادت نظری کرده اند

...

 

"حضرت مولانا"

 

 

 

 

 

 

 

 

 

همانگونه که می دانیم فناوری صلح آمیز هسته ای در زمینه های مختلفی کاربرد دارد که ازجمله : 1-نیروگاه هسته ای 2- باتری های هسته ای 3- دسترسی به منابع آب 4- صنعت 5-کشاورزی و 6-پزشکی.

یکی از وسیع ترین کاربرد های این فناوری در پزشکی است. یک پزشک وظیفه ای غیر از تشخیص و درمان بیماری ندارد. هر سالمی دوست دارد که به بهترین نحو کسالت او تشخیص داده شود ، همانگونه که هر بیماری آرزو می کند بیماری اش به خوبی و با دقیق ترین و صحیح ترین روش معالجه شود. کاربرد پزشکی فناوری هسته ای به دو بخش تشخیص و درمان تقسیم می شود. همانگونه که قبل از کشف پرتو رونتگن (اشعه ایکس) دیدن داخل بدن چیزی رویا گونه به نظر می رسید، قبل از ابداع روش های هسته ای تصویر برداری مانند PET[1] و SPECT[2] پی بردن به میزان و شدت عملکرد (function) اعضای مختلف بدن ، غیر قابل تصور بود. مثلا بوسیله تصاویر SPECT مغزی که نشاندهنده عملکرد بخش های مختلف مغز است می توان فهمید که آیا فرد به آلزایمر یا وسواسی یا جنون جوانی مبتلا هست یا خیر ، ویا با تصاویر پیشرفته تر PET می توان قبل از تشکیل غده سرطانی و رسیدن آن به فاز آناتومیکی و استراکچرال (structural) به آن پی برد. همچنین اسکن تیرویید توسط ایزوتوپ ید برای پی بردن به کمکاری یا پرکاری آن از دیگر کاربرد های تشخیصی است. تصویر برداری بیماریهای قلبی، تشخیص عفونتها و التهاب مفصلی، آمبولی و لخته های وریدی نیز از دیگر کاربرد های تشخیصی است.

به جرات می توان گفت که در درمان بسیاری از انواع سرطان ها ، روش های هسته ای و رادیوتراپیکی از سایر روش های درمانی همچون شیمی درمانی (chemotherapy)و یا جراحی ، پیشی گرفته اند. روش هایی چون "بی ان سی تی"[3]، "براکی تراپی"[4] و "درمان بوسیله رادیو دارو ها" در درمان برخی سرطان ها بسیار موفق بوده اند. مثلا در درمان تعدادی از سرطان های دهانه رحم، پستان و یا کولون ، روش موفق تر ، روش براکی تراپی است. یا در درمان سرطان تیرویید رادیوداروی ید[5] بسیار عالی عمل می کند. حتی با کارگذاشتن فنر های رادیواکتیو در محل هایی از عروق قلب که توسط بالن باز شده اند می توان از انسداد مجدد آن جلوگیری کرد.

همکنون در بخش کرج سازمان انرژی اتمی (مرکز تحقیقات کشاورزی سیکلوترون کرج) چند ایزوتوپ برای تشخیص به صورت فراگیر تولید می شود که می توان تالیوم را نام برد که برای اسکن قلب به کار می رود. البته سالانه رادیوایزوتوپ های فراوانی در این بخش تولید می شود که به دلیل غیر اقتصادی بودن صرفا جنبه پژوهشی دارند.

از روش ها و دستگاه های یاد شده فوق ، دستگاه SPECT در برخی بیمارستان های تهران وجود دارد ولی متاسفانه دستگاه بسیار مفید PET هنوز در ایران به کار برده نشده است و جدیدا ورود آن به کشور صورت گرفته است. روش درمانی براکی تراپی نیز در بخش پرتوپزشکی بسیاری از بیمارستان ها وجود دارد.

 

 

پی نوشت ها:


[1]  PET مخفف Positron emission tomography می باشد که تصویربرداری به وسیله نشر پوزیترون است و از مواد رادیواکتیوی که از خود پوزیترون ساطع می کنند استفاده می کند. که با نشان دار کردن مولکول های مختلف مانند گلوکز می تواند متابولیسم اعضای مختلف را نشان دهد. که همین متابولیسم نشانگر بحرانی بودن و یا عادی بودن آن عضو است. PET معمولا برای تشخیص سرطان به کار می رود همچنین برای بررسی نحوه پیشرفت و یا بهبود تومور سرطانی (از طریق تغییرات بیوشیمیایی) نیز کاربرد دارد. این نوع اسکن می تواند برای تمام بدن کاربرد داشته باشد. PET Scan از قلب می تواند برای برسی جریان خون وارد شده به عضلات قلب مورد استفاده قرار گیرد و نیز برای تشخیص بیماری های کرونر قلب مفید است. PET Scan همچنین می تواند کمک کند که آیا تمام نقاط قلب ، اعمال حیاتی خود را انجام می دهند یا خیر و آیا نقصی در هیچ نقطه ای از قلب وجود دارد یا نه که می تواند به جلوگیری و یا تشخیص حمله های قلبی موسوم به آنفارکتوس قلبی بینجامد. PET همراه با روش های دیگر بررسی قلب می تواند به تشخیص دقیق نارسایی های عضلات قلب کمک کند و برای روشهایی چون آنژیوپلاستی می تواند سودمند باشد. PET مغز برای ارزیابی بی نظمی های مغز مریض است که از عوامل نامشخص ، مثل تومورهای مشکوک یا قطعی و بی نظمی های دیگر ناشی می شود که قبل از عمل جراحی لازم به نظر می رسد.

 

 

[2]  SPECT مخفف Single Photon Emission Computed Tomography است که میزان جریان خون در اعضای مختلف را نشان می دهد. SPECT یک نسل قبل از PET می باشد و تصاویر آن دارای دقت کمتری نسبت به PET است. یک عکسبرداری SPECT مغزی به رادیوایزوتوپ هایی نیاز دارد که از طریق ورید بطور هدفمند به طرف سلول های مغز هدایت شوند. رادیو دارو همراه با جریان خون در تمام مغز منتشر می شود و بدیهی است قسمتهایی که خون بیشتری در آنها جریان دارد رادیو ایزوتوپ بیشتری را جمع می کند و همین جریان خون با فعالیت آن قسمت مغز ارتباط مستقیم دارد. ایزوتوپ تکنسیوم 99m (Technetium99) فورا متناسب با جریان خون ، در نقاط مختلف مغز ماندنی می شود و از خود اشعه گاما منتشر می کند و این اشعه های گاما توسط دوربین (آشکار ساز) های گاما که در اطراف مغز هستند آشکارسازی می شوند.

 

[3]  BNCT یا همان Boron Neutron Capture Therapy بر این اساس استوار است که یک مولکول تومور خواه را توسط عنصر بور طبیعی 10B نشاندار می کنند و پس از تجمع این مولکول ها در تومور ، ناحیه مورد نظر را توسط نوترون بمباران می کنند و با جذب نوترون در بور شکافت هسته ای رخ می دهد و انرژی آزاد شده باعث کشته شدن سلول های سرطانی می شود.

 

[4]  Brachy Therapy : براکی در یونانی به معنی نزدیک است و تراپی هم که معنی درمان را می دهد. یک روش درمانی است که ماده رادیو اکتیو به شکل میله های باریک یا دانه هایی در مجاورت تومور قرار می گیرند وآن را مستقیما تحت تابش قرار می دهند.

 

[5]  برای عکسبرداری تیرویید ، مشخص کردن عملکرد های غیر عادی کبد، انسداد جریان خون و مجاری ادراری در کلیه ، یک منبع قوی منتشر کنندۀ گاماست ولی برای درمان بوسیلۀ بتا استفاده می شود.