مقدمه

چاقوی گاما یا همان گاما نایف در حقیقت یک چاقو نیست بلکه نام تجاری و ثبت شدۀ وسیله ایست برای اعمال اشعه گاما با شدت بالا که به صورت هدف گیری نقاط مشخصی از ضایعات به کار می رود. این اشعه گاما از ماده رادیو اکتیو کبالت ۶۰ منتشر می شود. در سوئد برای بیشتر از 20 سال است که مورد استفاده و توسعه قرار گرفته و همکنون در کشورهایی چون آمریکا موجود است. برای بیمارانی که دارای تومور مغزی خوش خیم و یا دارای رگهای غیر عادیِ غیر قابل جراحی (بدلیل عمیق و در دسترس نبودن و یا نزدیک بودن به نقاط حیاتی مغز) هستند، استفاده می شود.

این روش بصورت سر پایی است و نیازی به جراحی و بیهوشی ندارد و در حدود 2 تا 3 ساعت به طول می انجامد.

کبالت 60 چیست؟

کبالت 59 در طبیعت وجود دارد و فلزی پایدار است (رادیو اکتیو نیست). وقتی کبالت 59 در یک میدان نوترونی قرار بگیرد ، با دریافت یک نوترون به کبالت 60 تبدیل خواهد شد که ایزوتوپ همدیگرند. کبالت 60 که رادیو اکتیو است دارای نیمه عمر 5.27 سال است ، که با انتشار یک بتای منفی و پس از آن تولید اشعه گاما ، به عنصر پایدار نیکل 60 تبدیل می شود. در این واپاشی، کبالت 60 یک الکترون(بتای منفی) با انرژی 315kev و دو اشعه گاما با انرژی های 1.17Mev و 1.33Mev منتشر می کند.

یک گرم کبالت60 حدود 50کوری اکتیویته دارد. که این مقدار می تواند قدرت یونیزه کنندگیی حدود 0.5 sievert/min را برای بدن داشته باشد. دوزی معادل 4 تا 5 سیورت برای کل بدن، می تواند در طول 30 روز نصف انسانها را از بین ببرد. که می توان بوسیله یک گرم ، تنها در طول چند دقیقه به اثر ذکر شده رسید.

برخی کاربردهای اشعه گاما:

_ برای ردیابی واکنش های شیمیایی

_ منبعی رادیو اکتیو برای کارهای پرتوپزشکی

_ برای عکسبرداری های صنعتی

_ برای محاسبه قطر و کلفتی برخی اشیا

_ برای میکروب کشی مواد غذایی

_ بعنوان منبع رادیو اکتیو برای کارهای آزمایشگاهی

همچنین در ساخت بمب کبالت نیز به کار می رود.

 

 

چاقوی گاما چاقویی بدون قابلیت برش

برای افرادی که دارای تومور مغزی هستند ممکن است زندگی کسل کننده و رنج آور باشد. اما نعمت انقلاب در تکنولوژی ، معالجه برای بسیاری بیماران را امیدوار کننده تر و راحت تر و بدون درد تر ساخته است.

تکنولوژیی که به نام «چاقوی گاما» مشهور است _بر خلاف نام آن_ یک چاقو نیست بلکه وسیله ای شبیه کلاه خود است که بوسیله آن مغز بیمار ، پرتوهایی به شدت کانونی شده را از منبع رادیو اکتیو دریافت می کنند که تومور را مورد هدف قرار می دهد ولی به بافت های دیگر صدمه نمی زند. چاقوی گاما مزیت های زیادی به همراه دارد اما کاستی های آن باید برای پیشرفت بیشتر مورد توجه قرار گیرد. تعدادی از مزیت های چاقوی گاما عبارتند از :

_ عدم نیاز به تراشیدن موی سر یا جراحی و بخیه

_ بدون زخم و درد بودن

_ عدم نیاز به بیهوشی بطوریکه بعد از این درمان مریض می تواند به کارهای روزانه اش بپردازد

_ نداشتن دوره نقاهت و یا غیبت از کار و خانواده

همچنین موثر تر از عمل های جراحی مرسوم می باشد و برای بیماران سالخورده بسیار مناسب است.

 

 

 

خطر کمتر ، هزینه کمتر

 

در میان مزایای زیاد آن به صرفه جویی در هزینه ها ، بدلیل حضور و بستری کمتر بیمار در بیمارستان  باید اشاره کرد. همچنین مریض از خطرات عفونت و خونریزی و واکنش های منفی بدن به بیهوشی، مصون است.

پس از آنکه تکنولوژی چاقوی گاما در دانشگاه بدست آمد ، بر روی 200 مریض برای درمان آنها آزمایش شد. روش چاقوی گاما حدود 3 ساعت طول می کشد که نیاز به یک گروه متخصص ، متشکل از ،حداقل ، متخصص مغز و اعصاب و فیزیکدان پرتو پزشک ، دارد.

در حالی که مریض بی تحرک دراز کشیده ، گروه متخصص ابتدا به عکس برداری  (magnetic resonance imaging)  MRI یا CT(Computed Tomography)  از مغز او اقدام می کنند. بعد یک کلاه بزرگ که دارای 201 منفذ خروجی به طرف سر بیمار است ، بر سر بیمار قرار می گیرد. از این منفذها باریکه های بسیار دقیق اشعۀ گامای کبالت 60 (Co-60) به تومور می تابانند. پرتو های منتشره در یک کانون منسجم می شوند. نقطۀ کانونی باید در حدود اندازه تومور باشد. فیزیکدان پرتو پزشک و متخصص مغز و اعصاب کار را با تابش دهی ملایم آغاز می کنند تا در نهایت مکان دقیق تومور هدف گیری شود. این عمل که به دفعات انجام می گیرد «شوت» نام دارد. در ضمن مریض دریافت اشعه را احساس نمی کند.

دز تابشی بسته به عمق و اندازه و پیشرفت تومور ، متفاوت است تا برای بافت های اطراف تومور حداقل خطر را داشته باشد.

روش چاقوی گاما یک روش چند رشته ایست و همانگونه که گفته شد فیزیکدان پرتو پزشک و متخصص مغز و اعصاب با همکاری یکدیگر این کار را انجام می دهند.

نکته مهمی که باید در اینجا مورد توجه قرار گیرد اینست که پرتو افشانی ها نباید حرکت ، فکر ، حافظه و اعمال عادی مغز را دچار مشکل و خطر کند. به دلیل دقت بالای چاقوی گاما ، از آن می توان بر روی کودکان نیز استفاده کرد.

 

نقش کامپیوتر و تصویر برداری پیشرفته

در اصل تکنولوژی چاقوی گاما 50 سال پیش در سوئد اختراع شد اما به طور گسترده استفاده نشد، تا امروزه که با پیشرفت های سریع صورت گرفته در تصویر برداری و علم کامپیوتر ، به مرحلۀ استفاده وسیع رسیده است.

هر نوع بدخیم از تومورهای مغزی بوسیله چاقوی گاما قابل درمان نیست. به عنوان مثال ضایعات بزرگتر از 4cm را نمی توان درمان کرد.

همچنین چاقوی گاما به صورت موفقیت آمیز در از بین بردن درد های آزار دهنده ای که مربوط به تیک های عصبی دردناک است بکار می رود. و در درمان ناهنجاری های وریدی(arteriovenous malformations) موسوم به AVMs و اختلالات عصبی مغز مفید است. چاقوی گاما بطور وسیع برای تومورهای مغزی خوش خیم مثل التهاب اعصاب شنوایی(acoustic neuromas) که در آن اعصاب شنوایی و اعصاب صورت بیمار بوسیله تومور تحت تاثیر هم قرار گرفته اند استفاده می شود. که می تواند بهبودیی حدود 80% را به دنبال داشته باشد و حتی عوارض باقی مانده در چهرۀ ناشی از سکتۀ مغزی را به حدود صفر می رساند.

 

 

ایمنی آ ن چقدر است؟

به خاطر اهمیت هدف گیری دقیق توسط "شوت" ها ، هرگونه عملی که این دقت را تنزل دهد نا مطلوب خواهد بود. جایگذاری دقیق کلاه چاقوی گاما، دقت عکس MRI، محدودۀ بافت مورد هدفگیری ، تعداد شوت ها و شدت آنها و ... همگی دارای اهمیت زیادی می باشند. در حقیقت برای تمام رادیوتراپی ها  مکان یابی دقیق هدف ، مهم است. تنها بوسیله پزشکان مجرب، تجهیزات پیشرفته و دانش به روز است که می توان از دقت آزمایش ها و درمان اطمینان داشت. چون در صورتی که پزشک و همکاران او بی تجربه باشند و یا سلامتی بیمار را در مرتبه اول قرار ندهند و یا اینکه تجهیزات درمان مناسب نباشند، می تواند نتیجه عکس را به دنبال داشته باشد ، چون هرگونه انحراف از هدف گیری صحیح می تواند به جای تخریب تومور ، به تخریب بافتهای دیگر مغز بینجامد که اثرات جبران ناپذیر و دائمی را در پی خواهد داشت.

 

عوارض جانبی؟

معدودی عوارض جانبی را می تواند در پی داشته باشد. مثل ؛ ریزش مو، حالت تهوع و سر درد.

 

با اینکه چاقوی گاما تحولی در تکنولوژی است، اما هنوز از درمان پیشرفته و قطعی مشکلات مغزی و عصبی فاصله دارد.

چاقوی گاما روشی جدید برای درمان صرع و پارکینسون و سردرد است. چیزی که قبل از این روش امکان آن وجود نداشته است. این روش آینده ای روشن را برای درمان نوید می دهد.